خلاصه ای از تاریخ و جغرافیا و جاذبه های گردشگری شیراز

شیراز در نگاه جغرافیا  

موقعیت

     شیراز مرکز استان فارس ودر جنوب غربی ایران قرار دارد.شهرستان شیراز از شمال به مرودشت و اردکان و از غرب به ممسنی و کازرون وازجنوب به فراشبند، فیروزآباد، جهرم و فسا و از شرق به استهبان ، نیریز و ارسنجان محدود است. مساحت 891/178کیلومتر مربع است.از شمال به کوههای بمو ،سبزپوشان ،چهل مقام ،باباکوهی واز غرب به دراک محدود بوده که طول آن 40کیلومتر وعرض آن 15تا30کیلومتردر منطقه ای به وسعت 1268 کیلومتر مربع گسترده شده است. طی سرشماری 1388 جمعیت شیراز بالغ بر 1455073 نفر بوده که ششمین شهر پرجمعیت ایران بعد ازتهران ،مشهد ،اصفهان ،تبریز ،کرج وتراکم جمعیتی آن 890/6نفر برکیلومتراست.ارتفاع ازسطح دریا بین 1480تا1670که متوسط ارتفاع آن 1486متر است. میانگین دمای سالیانه 18درجه ،بارش سالیانه 337میلی متر و تعداد روزهای یخبندان 29روز است.برطبق آخرین تقسیمات اداری به 9منطقه مستقل شهری تقسیم شده که زرقان در شمال، ارژن در غرب، کوار در جنوب و سروستان و کربال از شرق بخش های زیرمجموعه آن را تشکیل می دهند.  

 سوغات شیراز

     انواع صنایع دستی ،آبلیمو ،آبغوره ،مسقطی ،خاتم ، قالی ،نمد ،خراطی ،چرم ،گلیم ، گبه ،ترشی ،انار ،انجیر، حصیر، حنا ،زعفران ،منبت ،معرق ،جاجیم، سفال، قلم زنی ،سفیدآب ، کیسه حمام ،آویشن شیرازی ، گیوه شیرازی ،عرقیات

     از مهمترین این تولیدات که مناسب برای گردشگران می باشد عبارتند از :خاتم ،گبه ، گلیم ،گیوه ،آویشن ،عرقیات ،آبلیمو و آبغوره .  

به علت تقلب در کسب و کار برخی از تولید کنندگان غیر بهداشتی توصیه می شود هنگام خرید آبلیمو و آبغوره و عرقیات از نوع سر بسته و پلمب شده و دارای تاریخ مصرف و در حد امکان از فروشندگان معتبر استفاده نمایند.

انواع غذاهای شیرازی

     شکرپلو – آش انار – قورمه به – دوپیازه – یخنی نخود – پلو رب – کلم پلو – بادام سوخته – یخنی عدسی کلم- آش ماست - آش دوغ

سینماهای شیراز

     سینماهای حافظ ،پیام ،ایران ،پرسیا ،فلسطین ، بهمن ، در خیابان زند و سینمای شیراز در خیابان لطفعلی خان زند و سینمای سعدی در خیابان قصرالدشت قرار دارد.

خواهرخوانده های شیراز

دوشنبه تاجیکستان از سال 1980میلادی

نیکوزیا قبرس     =    = 1999  =

چونگ کینگ چین =  = 2005   =

وایمار ،آلمان      =   = 2009   =

زبان مردم شیراز

     در قدیم مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه محلی صحبت می کردند.کاکوی شیرازی در تمام ایران شناخته شده است.بعضی از شعرهای سعدی وحافظ به گویش بومی شیرازی سروده شده است.بعضی از نوشته های سووشون سیمین دانشور هم به گویش شیرازی است.امروزه اگرچه بعضی از نویسندگان وشعرا به گویش شیرازی هم می نویسند و هم می سرایند،اما این زبان هم مانند بسیاری از زبان های محلی ایران در حال فراموشی است .این زبان در بین بزرگان و سالخوردگان و آن هم در زنان بیشتر از مردان متداول است .البته تا حدودی گویش های محلات شیراز باهم فرق دارد .مثلا گویش های شیرازی قصرالدشتی ،شیرازی پودونکی،شیرازی میانه و شیرازی سعدیه باهم متفاوت است.البته این تفاوت در بعضی اصطلاحات گویشی وجود دارد که سالخوردگان به راحتی متوجه می شوند،اما در اصل یکی است . بعضی از واژه ها که در فرهنگ مادی مردم زمینه استفاده را نداشته از رده خارج شده و کلماتی هم با قبول بعضی تغییرات به جامانده است وکلمات بیگانه هم بی هیچ تغییری بر جای مانده است.

     در لهجه شیرازی تکیه بر حسب نوع کلمه روی هجاهای فارسی مختلف است .یعنی با تغییر محلی تکیه ،معنا تغییر می کند .برای مثال :آقو باa کوتاه به معنی پدر و آقو با aa کشیده به معنای آخوند یا یک سید است .

هرجا عادت زبانی شیرازیها ایجاب کرده از آن ساختار ثابت عدول شده است برای مثال اغلب کلماتی که در فارسی به مصوت بلند (a= آ)ختم می شوند در گویش شیرازی به مصوت کوتاه (o= - )ختم میشوند مانند : (با – بو) – (بالا– بالو )- ( بابا – بابو ) – (حالا – حالو ) – (کا کا – کاکو )

تمام کلمات مذکور چه به تنهایی وچه در ترکیب با سایر کلمات این تغییر را دارند.اما کلماتی مانند : (پا ) و ( شفا )با آنکه به مصوت بلند (a) ختم می شوند به تنهایی تغییر را نمی پذیرند .وفقط در ترکیب با سایر کلمات مصوت بلند پایانیشان تبدیل به مصوت کوتاه (o) می شوند مثلا :شفا اگر موصوف یا مضاف واقع شود ،می شود شف مصوت بلند (u) (او)در آخر کلمه به عنوان معرفه ساز به کار می رود .مانند : (مداد – مدادو) – (کتاب – کتابو ) – (گاو – گاوو )

کلماتی که به ها غیر ملفوظ ختم می شوند پس از حذف مصوت کوتاه (e) (-) درآخر کلمه به (ow)تبدیل می شوند.مانند :(نامه – نامو )- (شیشه – شیشو ) – ( خونه – خونو ) – (شونه – شونو )

در مورد صرف افعال پیروی از دستور زبان رسمی معمول است وبا هم هرجا عادت زبانی شیرازی ایجاب کرده ،صامت یا مصوتی دگرگون شده است مانند: (بشکن – بوشکون ) – (می جویم – موجورم)

ضمیرهای اشاره (این) و (آن) در گویش شیرازی به (ای)و(او) وجمع آنها به (اینا) و (اونا) تغییرپیدا می کند.ضمایر مفعولی مرا (من ) ترا (تر ) مارا (مار)

" ها " در آخر کلمه بعد از الف در لهجه شیرازی از تلفظ ساقط می شوند .مانند : (چاه – چا) – (روباه – روبا) – (شاه – شا ) – (ماه – ما )

" ب" در آخر بعضی از کلمات دو حرفه در گویش شیرازی تبدیل به (ow) می شود .مانند: (آب – او ) – (تب – تو ) – ( لب – لو )

در تعدادی از کلمات که وسط آنها الف است موقع تلفظ  "الف " به " واو " تبدیل می شود .مانند : (ارزان – ارزون ) – (تکان – تکون ) – (جان – جون )

در شیراز هم اکنون مردم محله های قدیمی تر بیشتر به لهجه شیرازی سخن می گویند تا بقیه مردم . مثلا لهجه کسبه واهالی دروازه سعدی – لب آب – دروازه قصابخانه – دروازه شاه داعی الله تفاوت آشکاری با اهالی وکسبه نقاط دیگر شیراز دارد .بعضی از کلمات فارسی همراه با معادل آن به لهجه شیرازی :

(آسیاب – آسیو) – (بارک الله – باریکلو ) – (بروبالا – بروبالو ) – ( بهانه – بونه ) – (تعارف – تارف ) – (دهاتی – داتی ) – ( آتش – آتیش ) – (آخرشب – آخرشو ) – (آفتاب – آفتو ) – (اما – امو ) – (افتادن – افتیدن ) – (اینقدر – ایقدر ) – (اگر – اگه ) – ( آن طرف – اوبر ) – (آبیاری کردن – اویاری کردن ) – (این طور – ایطو ) – (باقلا – باقله ) – (بس است – بس ) – (بام – بون ) – (یک – یه ) – (در آن اطاق – اوتو ) – (افسار – اوسار ) –( آن طور – اوطو ) – ( کله پاچه – اوکله ) – (آبله مرغون – اوله مرغون ) – (بلند شدن – پاشدن ) – (آن وقتها – اووختا ) – (باشماهستم – ای شم آهای ) – (آینه – اینه ) – (باتو – ب ت ) – ( بعض – بض ) – ( پشه – پخشه ) – (سوسک – خزوک )

فرهنگ مردم شیراز

     مردم شیراز به میهمان نوازی مشهور هستند .البته بعضی به شوخی می گویند این میهمان نوازی از دوره حاج ابراهیم خان کلانتر بر سر مردم افتاده است.زمانی که لطفعلی خان زند برای جنگ با آقامحمدخان قاجار به اطراف شیراز می رود بعد از یک نبرد طاقت فرسا لطفعلی خان برای تجدیدقوا به شیراز می آید که متوجه می شود حاج ابراهیم خان کلانتر در را به رویش بسته و مجبور می شود به کرمان رفته و در آنجا بعد از چند ماه محاصره توسط آقامحمد خان قاجار به قتل می رسد.روی همین حساب بعضی ازمردم اعتقاد دارند که شیرازیها خوش استقبال وبد بدرقه هستند.مردم شیراز برعکس اصفهانی ها که حسابگر هستند ،بیشتر اوقات خود را به تفریح وسرگرمی می پردازند.کمتر به فکر عاقبت اندیشی وپس انداز هستند .این هم از جمله ضرب المثلهای شیرازیها است که صد تومان در می آورند ودویست تومان می خورند ،ویا عاشق یک سایه درختی و یک زیر اندازویک قلیان هستند .البته ناگفته نماند که از نظر فرهنگ و.دانش اگر بیشتر از جاهای دیگر نباشد کمتر نیستند.شیراز به برکت بزرگانی همچون ملاصدرا ،حافظ وسعدی از لحاظ ادب وفرهنگ وبه برکت وجود شاهچراغ از بار مذهبی بالایی برخوردار هستند .شیراز به دارالعلم وشهرراز معروف است.در قرن 13میلادی شیراز مرکزی پیشرو در علم وهنر بود .به خاطر تشویق حاکمان ووجود دانشمندان وهنرمندان این شهر توسط جغرافی دانان قدیمی دارالعلم نامیده می شد.

تاریخچه شیراز

     شیراز در اسناد تاریخی "شیرازیس""تیرازیس" وشیراز نام برده شده است.قبل از اسلام شیراز قلعه ای بوده که در محل قلعه ابونصر قرار داشت.قدمت آن به دوران ساسانی وپیش از آن بر می گردد.در دوران بنی امیه این شهر به محل فعلی منتقل وبه بهای اضمحلال استخر پایتخت قدیمی استان فارس رونق می گیرد.شیراز در دوران صفاریان ،آل بویه وزندیه پایتخت ایران بود.شیراز تا قبل از احداث راه آهن مسیر راههای تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار داشت ،اما با ایجاد راه آهن این نقش کمتر شد.

وجهه تسمیه

     نام شهر شیراز بر گرفته از نام قلعه ای در اطراف شیراز کنونی در محل قصر ابونصر است.آنگونه که پیداست در هنگام بنای این شهر نام این قلعه بر شهر شیراز نهاده شده است .در کاوشهای باستان شناسی در تخت جمشید به سرپرستی جورج کامرون در سال 1314خورشیدی به پیدایش خشت نبشته هایی عیلامی انجامید که بر روی چند فقره از آنها به قلعه ای به نام "تیرازیس"یا "شیراریس"اشاره شده است.همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی واوایل اسلام ،در محل قصر ابونصر یافت شده است.که حاوی نام شیراز می باشد.ابن حوقل جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری،وجهه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند ،چرا که به قول او عموما خواروبار نواحی دیگربه آنجا حمل می شد واز آنجا چیزی به جایی نمی بردند .بر اساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است.

قدمت تاریخی شیراز

     شاید سکونت دائمی در محل شهر شیراز به دوران ساسانی وحتی قبل از آن برسد ،اما اولین نشانه های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوره اسلامی بر می گردد .بعضی ها همانند (جان لیمبرت)عقیده دارند که هر چند تاریخنگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده شده است اما باید نشانه هایی از سکونت پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته باشد که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده است .مستوفی در نزهت القلوب (740ق )معتبر ترین روایت را این می داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج بن یوسف به زمان اسلام ساخت وتجدید عمارتش کرد.حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده است تجدید بنا به دست عم زاده حجاج محمد بن قاسم ابن ابی عقیل صورت گرفته است .

     لیمبرت، شهبازی،و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه های متعددی از سکونت دائم در دشت شیراز واطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده اند .مانند نگاره های سنگی مربوط به اوایل ساسانی اشارت موجود به دو آتشکده به نامهای "هرمزد"و "کارنیان"وقلعه ای باستانی به نام شاه موبد وآثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر ،وبرخی مورخین ایرانی وخارجی اعتقاد دارند با توجه به شواهد بالا شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیت عمده واحتمالا مرکزی اداری بوده است .بزرگی شیراز به هر اندازه ای که بود این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه وپس از حمله اسکندر زیر سایه شهر همسایه استخر بوده است.

     همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده است وشیراز جزئی از آن بوده است .اردشیرخوره یکی از پنج بخشی بوده است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می داده است .این اطلاعات در مهر های ساسانی مربوط به اواخر ساسانی واوایل دوره اسلامی کشف شده در محل قصر ابو نصر در شرق محل کنونی شیراز به دست آمده است .استحکامات موجود در قصر ابونصر همان قلعه "تیرازیس"یا"شیرازیس"یاد شده در لوح های عیلامی پارسا است وبعد ها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیکی این قلعه بنیان نهاده شده این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته است .پس از تحولات یا تغییرات سیاسی ،شهر به محل نزدیکی شهر قدیم منتقل شده وشهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند.

     شهری دل انگیز وزیبا ، در کنار بزرگترین و با شکوه ترین پایتخت شرق باستان ، پس از دودمانهای هخامنشی و ساسانی پیوسته وارث و نگاهدارنده فرهنگ و تمدن ایران باستان و زادگاه و جایگاها بسیاری از دلاوران و برزگان دین و دانش و هنر و حکمت و عرفان بوده است و به نوبه خود سهم بزرگی در نگاهداری فرهنگ و هنر و فضل و آداب باستانی ایران دارد و پیشینه اش خیلی بیشتر از آنست که تاریخ نویسان پس از اسلام نوشته اند.

     تا بیش از کاوشهای گروه کاوشگران موزه مترو پلتین در ویرانهای قصر ابونصر (مشرق شیراز ) در سال 1312 خورشیدی و پیدایش خشت نوشته های گلی بسال 1314 در خزانه و دبیر خانه تخت جمشید که ده سال بعد توسط ژرژ کامرون دانشمن و خاور شناس آمریکایی ترجمه گردید و نام شیراز در چند خشت نوشته آن دیده شده بسیاری از تاریخ نویسان بعد از اسلام چون یعقوبی درکتاب البلدان وابن فرداد در کتاب المسالک و الممالک و ابن حوقل درالمسالک و الممالک و ابوالسحاق محمد اصطخری و مسعودی در کتاب التنبیه والشراف و مقدیسی در احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم وابن بلخی در فارس نامه وصاحب مجمل التواریخ و القصص و شیخ سعید ابوالخیر و حافظ و مورخ قرن نهم هجری معاصر سلطان شاهرخ تیموری و دیگر مورخان احداث شیراز را به محمد بن یوسف ثقفی فرماندارپارس از سوی حجابن یوسف ثقفی که عامل خلیفه اموی در عراق بود نسبت داده اند.

     نخستین و مقدم ترین مورخی که این موضوع را یاد آورد شده ابن قتیبه دینوری در گذشته سال 276 هجری در کتاب عیون الاخبار است مفاداین نوشته ها چنین است: محمد بن یوسف ثقفی فرماندار فارس بود و جایگاهش درشهر باستانی و بزرگ استخر هشت کیلو متری تخت جمشید کنار چپ راه بین شیراز و اصفهان بوده شهری که از زمان هخامنشی ها تا پایان دولت ساسانی در شمار شهرهای بزرگ و باستانی ایران شمرده میشد بویژه آنکه زادگاه شهریاران ساسانی ونیاکان نامدار آنها بوده است . وی شبی در خواب میبیند که گروهی از فرشتگان بر زمین فرود آمدند وبه تسبیح وتهلیل پرداختند و برخاک آن سرزمین چون تربت پاکی بوسه دادند و به دیده و سرنهادند و محمد را فرمان دادند که در آن سرزمین شهری بسازد محمد تا دیده از خواب گشود از رویای خود در شگفت شد و بی درنگ بسوی سرزمینی که در خواب دیده بود شتافت . و آنجا را بهمان جور که در عالم رویا دیده بود یافت . سپس بیاد فرشتگان افتاد و عزم کرد شهری در آن سرزمین که جای کنونی شیراز باشد بنا کند.

     این بود مفاد نوشته مورخین اسلامی درباره پدید آمدن شیراز لیکن پیدایش خشت نوشته های میخی تخت جمشید و خواندن واژه شیراز (شی رازی ایش) در چند خشت نوشته نمایانیده که عمر شیراز صدها سال پیش از پیدایش اسلام و به زمان هخامنش وبلکه دورتر تا دروان پیش از تاریخ ایران میرسد واین شهر طرب انگیز که دارای بدایع هنری چشمگیری است و بزرگان دانش وادب بسیاری به جهان دانش عرضه کرده است در دوران درخشان هخامنشی فروشکوهی داشته و درک دروان بزرگی های آنها را نیز نموده و روزگارانی به مقدمه جهان گشایان عصر ساساسانی مفتخر و مباهی بوده است واگر شاید به زبان می آمد و روزی رازهای نهفته را آشکار میساخت، معلوم میداشت که چه سرگذشتهای شیرین و تلخی از رویدادهای پر فراز و نشیب هزاره ها و سده های گذشته در سینه خود نهان دارد که تاریخ توانای ضبط هزار یک آن نگردیده است : منتها این شهر در زمان اسلام گسترش یافت و مرکزیت استخر بدآنجا منتقل گردید و فرماندار درنشین پارس شد.

     یکی دیگر از مدارک و شواهدی که سابقه شیراز را بزمان هخامنشی وبلکه بیشتر می رساند وجود چاه ژرف دهنه دار در کوه سعدی است بنام چاه قلع پهندژ (چاه قلعه بندر ) همانند چاههایی که هخامنشیان یکی درتخت جمشید و سه دیگر در دامنه کوه رحمت کنار راه شیراز – تهران ( برابر چشمه علی آباد ) در کنار کوه کنده اند. گودی این چاه 102 متر واندازه دهنه آن 4*4 متر معلوم است که این پنج دهنه چاه و جاه های همانند آنها که در سایر کوه های فارس موجود میباشد و تاکنون از دیده گان پنهان مانده همه برای یک منظور ساخته شده واگر تاریخ کنده شدن آنها به پیش از هخامنشیان نرسد بطور تحقیق به زمان هخامنشیان مربوط میشود. بنابراین شهر شیراز در زمان هخامنشیان وجود داشته منتها نه به گسترش واهمیتی که بعد از اسلام و پس از ویرانی شهر اتسخر پیدا کرد و چه بسا بزمانی مربوط میشود که تاریخ آن هنوز بر ما نادانسته و پیش از آن چه ما از روی آثار پیدا شده و نوشته های میخی تصور کرده ایم ، پیشینه دارد.

     در قرن چهارم شهر شیراز قریب به یک فرسنگ وسعت داشت و دارای بازراهای تنگ ولی پر جمعیت بود وهشت دروازه داشت به این شرح :

1- دروازه اصطخر 2- دروازه شوشتر 3- دروازه بند آتسانه 4- دروازه غسان 5- دروازه سلم 6- دروازه کوار 7- دروازه مندرود 8- دروازه فهندز

- نقشه شهر شیراز:

- در سال 1850 میلادی ( 1266 ه. ق) در زمان محمد شاه قاجار سروان پرسکوریاکف از سپاه نقشه برداری روس و نوگرانویچ افسرهمان واحد تحت سرپرستی سرهنگ چریکف نقشه تفضیلی شهر شیراز را در مقیاس یک اینج ( 54/2 س ) به 100 ساژین ( 4/213 متر ) ترسیم می کند که اندازه آن 102* 92 سانتی متر بوده و زبان آن روسی ، در این زمان شیراز به 9 محله تقسیم می شود.

- 1- محله میدان شاه 2- درمحله شاهزاده (در شازده ) 3- محله سنگ سیاه 4- محله سرباغ عریب 5- محله سر دزک 6- محله لب آب 7- مله بالا کفت 8- محله عثمان بک 9- محله بازدر ملک

- در هر حدود 10 هزار خانه وجود دارد که از 200 خانه متعلق به یهودی ها است. تعداد سکنه در شهر تا 50 هزار نفر گفته می شود ه 30 نفر از آنها ارمنی یک هزار نفر یهودی و 1200 نفر نظامی هستند.

- بر اساس این نقشه بافت شهر شیراز با باروهای دفاعی محدود و دارای برج های نظامی بوده که با آنها شهر تقویت می شده است.

نوع ساختمان و نوع تصرف:

مسکن مردم شیراز و حوزه آن را اداره آمار طبق سر شماری سال 35 بصورت گزارش و نمودار شرح داده است:

تقریباً 62 در صد از واحدهای مسکونی در حوزه سرشماری شیراز و همچنین 86 درصد از واحدهای مسکونی در شهر شیراز از خشت بنا شده 17 در صد از خانه های حوزه سر شماری شیراز و 46 در صد راز خانه های شهر شیراز از آجر تنهاساخته شده بود. مصالح عمده ای که در 32 در صد از واحدهای مسکونی حوزه سر شمار و 78 درصد از واحدهای مسکونی شهر شیراز بکار رفته بود از مخلوط آجر و خشت بود، بیست ویک درصد از واحدهای حوزه سرشماری و 2 درصد از واحدهای مسکونی در شهر شیراز از گل ساخته شده بود. نسبت کم باقیمانده از مصالح دیگر ساخته شده بود. پنجاه و نه درصد ساکنین حوزه سرشماری اظهار کرده بودند که مالک منزل مسکونی خودهستند و 18 در صد اظهار کرده بودند که در منزل اجاره ای ساکن می باشند و 22 در صد اظهار کرده بودند که درمنازلی سکونت دراند که متعلق به خودشان نیست و درعین حال هم اجاره نمی پردازند . سی هشت درصد از خانوادهای شیراز اجراه نشین بودند در صورتیکه در بقیه حوزه سر شماری فقط 4 درصد از منازل اجاره ای زندیگی میکردند . درحوزه سرشماری شیراز لیست مالکین ساکن خانه های خشتی بیش از نسبت مالکین ساکن در انواع دیگر واحدهای مسکونی بود. در شهر شیراز 45 در صد و در بقیه نقاط حوزه سر شماری 74 درصد منازل که از خشت ساخته شده بود بوسیله خود مالک اشغال شده بود. 

__________________

روایت اسطوره ای وسنتی 

طبق روایت سنتی بنای شیراز توسط تهمورث از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته وبا گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت .همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری به نام فارس بوده است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور ،پسر شم ،پسرنوح می باشد. 

شیراز در دوره هخامنشیان 

شیراز در زمان هخامنشیان محل نگهداری اسناد سلطنتی بود وهمچنین به عنوان کارگاه ساخت تخت جمشید مورد استفاده قرار می گرفت . 

فتح فارس توسط مسلمانان 

استان فارس ساسانیان شامل استان فارس ،یزد، حاشیه خلیج فارس وجزایر آن وبخشی از خوزستان کنونی بود.طی عملیات سپاهیان اسلام بین سالهای 640تا653 میلادی که از بصره سازماندهی می شد به تسخیراعراب در آمد.در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند.استخر پایتخت فارس تا سال 653میلادی مقاومت کرد.شهر اصلی فارس ،استخر پیوندهای نزدیک با سلسله ساسانی ودین زرتشتی داشتند.حکمرانان عرب می خواستند که مرکزی رقیب واسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند .هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند ،شهر را به گونه ای ساختند که بزرگتر از اصفهان باشد.شیراز به سبب قرار داشتن در محل تلاقی راههای منتهی به یزد، کرمان، خوزستان،اصفهان وخلیج فارس شیراز به پایگاه سپاه مسلمانان در فارس ومقر دولت وکارگزاران ارشد نظامی واداری تبدیل شد وبرای دو قرن محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود.هر چند تا دوقرن شیراز زیر سایه شهر رقیب استخر بود اما به تدریج با اسلام آوردن ایرانیان وانحطاط شهر استخر اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد .از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ،ولی مشخص است که تا قرن 9میلادی شیراز دارای مسجدجامع نبوده یعنی تا زمانی که صفاریان شیراز را پایتخت کردند.

شیراز در دوره دیلمیان ( آل بویه)

در قرن چهارم وپنجم هجری قمری سلسله آل بویه با پادشاهی علی (عمادالدوله ) وحسن (رکن الدوله - عضدالدوله )  شیراز را به پایتختی برگزیدند ومساجد ،قصرها ،کتابخانه، گهواره دید ،قنات رکن آباد وکانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند.در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس شامل :یزد وسواحل شمالی خلیج فارس تبدیل شده بود.آل بویه پیرو شیعه 12امامی بودند وشیعه را تبلیغ نموده ومراسمی مانند محرم وعید غدیر را پاس می داشتند.امامزاده علی بن حمزه در این دوره شناسایی شد.با این حال آل بویه سیاست مدارا وپذیرا بودن با سایر مذاهب مانند اهل سنت را در پیش داشتند. درزمان آنها غیر مسلمانان مانند زرتشتی هال مجبور نبودند که علامت مشخص کننده به تن داشته باشند ویا در محله های خاصی زندگی کنند. در زمان آل بویه بازار شهر در هنگام جشن مهرگان ونوروز نورانی می شد.هنگامی که در سال 369هجری مصادف با 980میلادی مسلمانان شیراز بر علیه زرتشتیان به اغتشاش پرداختند عضد الدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش کنندگان به شیراز فرستاد.

شیرازدردوره اتابکان فارس

اتابکان فارس یا سلغریان از نیمه قرن 6هجری (12میلادی) بر شیراز مستولی شدند در دوره آنها شیراز شکوفا شد وبناهای متعددی نظیر مدرسه ،بیمارستان ،بازار اتابک ساخته شد.شاهچراغ در این زمان شناسایی شد. بارگاه شاهچراغ به وسیله ملکه تاشی خاتون مادر شاه شیخ ابواسحق در سال 570ه . ق ساخته شد وبقعه شاهزاده منصور وآرامگاه شاه شجاع نیز در این دوره ساخته شد .به تدبیر اتابکان در حمله چنگیزخان مغول شیراز از تخریب وقتل عام در امان ماند ،چرا که حکمرانان سلغری ،ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند.آخرین حکمران اتابک آبش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول در آمد.مهریه او بخشش خراج شیراز بود وبدین ترتیب اتابکان فارس در سال 685هجری منقرض شد .شیراز همچنین از قتل عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع فرماندار فارس تسلیم شد .در قرن 13میلادی شیراز مرکزی پیشرو در علم وهنر بود .به خاطر تشویق حاکمان ووجود دانشمندان وهنر مندان این شهر توسط جغرافی دانان قدیمی دارالعلم نامیده شد.

شیراز در دوران صفویه

شیراز به سال 909هجری به دست صفویه افتاد .شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت شهر را از دم تیغ گذراند.در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان ،قصری در محل میدان وحصاری به دور شهر ساخته شد.شهر شیراز در دوره صفویه دوگروه رقیب را در خود جای داده بود .حیدری ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند ودر مشرق سکنی داشتندونعمتی ها که در غرب شیراز ساکن وپیرو شاه نعمت الله ولی بودند. پس از حمله افغانها به ایران وسقوط صفویه در سال 1722میلادی سپاه افغان در سال 1723روانه شیراز شد.شیراز بعد از 9ماه محاصره وتحمل قحطی تسلیم شد.گفته می شود در طی این محاصره حدود100هزار نفر از مردم شیراز هلاک شدند.

شیراز در دوره افشاریه

نادرشاه توانست در سال 1729شیراز را از دست افغانها در آورد وخرابیهای ببار آمده را ترمیم نماید .اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان برعلیه نادرشاه ،نادرشاه سپاهی را روانه شیراز کرد وشهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد.پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند ودو کله مناره در اطراف شهر برپا شد وباغهای اطراف شیراز نابود شد.بر اثر شیوع انفولانزا در سال 1918حدود 10000تن از مردم شیراز جان باختند.

شیراز در دوره زندیه

کریم خان زند شیراز را در سال 1180هجری قمری به عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید.در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت وبر جمعیت آن افزوده شد.شیشه ساخت شیراز به تمام ایران صادر می شد وشراب شیراز که عمدتا توسط ارمنیان ویهودیان ساخته می شد از طریق خلیبج فارس به بازار هند صادر می شد.در دوران کریم خان استادکاران وکارگران از سراسر ایران به شیراز آورده شدند.گفته شده است که تنها 12000نفر در ساختن خندق جدید دور شهر شرکت داشتند.به دستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدیدشهر،بازار وکیل،دیوان خانه ،توپخانه،یک مسجد باشکوه وچند هزارمسکن برای لرها ولک هایی که در سپاه کریم خان بودند بنا شد.در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آنها بخش های حیدری ،پنج تای آنها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود.پس از کریم خان جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند وپس از روی کار آمدن قاجارها ،آقامحمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل کرد. 

 شیراز در زمان قاجاریه  

با خیانت حاج ابراهیم خان کلانتر نسبت به لطفعلی خان زند و سر کار آمدن خاندان قاجار توسط اقا محمد خان قاجار، حاج ابراهیم خان کلانتر و در ادامه فرزندان او که با نام قوام در شیراز و استان فارس و حتی در دیگر بلاد ایران بزرگی می کردند. این بزرگی تا زمان فتحعلی شاه ادامه داشت و در آن زمان با بدبینی که شاه از این خاندان پیدا کرد آن ها را مورد تنبیه قرار داد. در ادامه این خاندان در زمان پهلوی دوباره مقام و منصبی پیدا کردند. این مقام و منصب تا انقلاب اسلامی ادامه داشت و در این زمان بود که دست اکثر آن ها از فرمانروایی شیراز  و استان فارس کوتاه شد.

در دوره قاجاریه سید علی محمد باب ظهور کرد (1261ه .ق)در شیراز تبلیغ کرد که در انتها دستگیر و از شهر اخراج شد.

شیراز در زمان پهلوی

در زمان محمد رضا شاه مقداری به شیراز توجه شد . در واقع شیراز را پایتخت فرهنگی کشور محسوب کردند. اجرای جشن های 2500 ساله در تخت جمشید باعث می شد که به شیراز هم اهمیت بدهند.

خدمات به جا مانده از آن دوره عبارت است از :

- تاسیس فرودگاه بین المللی شیراز که در آن زمان بعد از مهرآباد تهران دومین فرودگاه ایران به حساب می آمد،اما با ساخت فرودگاه بین المللی جاده تهران – قم احتمالا در رده سوم قرار می گیرد. کشیدن گاز در شیراز به عنوان اولین شهرایران.

- ورود شرکتهای زیرمجموعه صاایران شامل (صاشیراز – صفاشیراز – تکصا )- شرکت زیمنس – شرکت مخابرات راه دور – شرکت لاستیک بریجستون (دنا) 

شیراز در زمان انقلاب اسلامی 

بعد از انقلاب اسلامی شیراز و در کل، استان فارس از یک تحول چشم گیری در همه ی حوزه ها برخوردار شد. زمان روی کار آمدن جامعه ی روحانیت از جمله خاندان دستغیب، ربانی ها، حائری ها و دیگر کسانی که نسبت به نظام جمهوری اسلامی اعتقاد و ایمان داشتند. کشتار مردم بی دفاع شهرک سعدی توسط یک نفر بهایی شاید نقطه ی عطفی در تهییج مردم نسبت به مقاومت در برابر رژیم پهلوی و هم چنین پاک سازی عوامل بهایی در شیراز و استان فارس بوده باشد. روی کار آمدن سپاه فجر توسط کسانی که در انقلاب اسلامی و همچنین در جبهه ها فجرآفرینی می کردند. بعد از جنگ بازسازی در تمامی محورها از جمله: راه سازی، پل سازی، بناها و سازه های جدید تفاوت چهره ای به مبلمان شهری را نسبت به قبل از انقلاب بیشتر کرده است.

جاذبه های گردشگری شیراز

امامزاده ها

۱. احمد بن موسی سید السادات الاعاظم (شاهچراغ) در محل شاهچراغ

۲. محمد بن موسی محمد عابد سید میر محمد در محل شاهچراغ

۳. حسین بن موسی سید شهید سید علاءالدین حسین در محل آستانه

۴. علی بن حمزه بن موسی سید شهید شاه میر علی بن حمزه در محل دروازه اصفهان

۵.  ابراهیم بن موسی سید ابراهیم امامزاده ابراهیم در محل لب آب

۶.  جلال الدین بن علی زین العابدین سید الحرمین امامزاده زنجیری در محل گود عربان

۷.  جعفر بن فضل بن جعفر بن علی ابن ابی طالب سید غریب سید تاج الدین غریب در محل دروازه کازرون

۸.  فاطمه بنت الحسن بنت الحسن بی بی فاطمه بنت الحسن در محل دروازه کازرون

۹.  نواده امام حسن و امام رضا شاه قیس در محل قصردشت

۱۰.   جمال الدین امامزاده جمال الدین در محل بیات

۱۱.  نواده امام موسی کاظم شاه علی امامزاده شاه علی در محل گود عربان

۱۲.  خدبجه بنت علی زین العابدین ام عبدالله امامزاده بی بی دختران در محل سنگ سیاه

۱۳.    شاهزاده محمد در محل دروازه کازرون

۱۴.   سید جعفر سید جعفر در محل گود عربان

۱۵.    شاهزاده قاسم در محل سر دزک

۱۶.    امامزاده ابوطالب در محل دروازه سعدی

۱۷.    سید صادق در محل مهدی آباد

۱۸.    بی بی نقره پوش در محل صغاد گل سرخ

۱۹.    سید محمد در محل صغاد گل سرخ

۲۰.    نور محمد در محل دروازه اصفهان

۲۱.  محمود از نوادگان امام سجاد نظام الدین بقعه شاه داعی الله در محل دروازه شاه داعی الله

۲۲.    سید میر در محل آخر سیبویه   

و همچنین:

امامزاده جمال الدین • امامزاده ابوطالب • بقعه شاه داعی الله • سید محمد • نور محمد • سید عبدالله • بی بی نقره پوش • سید صادق • سید جعفر • شاهزاده محمد • سید میر آخر • شاه علی • سید جعفر • خاتون قیامت • بی بی زینب • ام احمد(مادر شاهچراغ) •

حمام‌ها

حمام وکیل • حمام باغ نشاط • حمام نظر علی خان • حمام خانی •

زورخانه‌ها

زورخانه وکیل • زورخانه آستانه شیراز • زوخانه شهدای شهرک سعدی، زورخانه شهید عباسی سعدی 

کاروانسراها

کاروانسرای باجگاه • کاروانسرای بید زرد • کاروانسرای خانه زینان • کاروانسرای دیو دان • کاروانسرای شاه‌عباسی (مهارلو) • کاروانسرای آبگرم کوار • تل کاروانسرای ده شیخ •

آرامگاهها 

آرامگاه حافظ – آرامگاه سعدی – آرامگاه خواجوی کرمانی – آرامگاه شوریده شیرازی – آرامگاه عبدالله بن خفیف (شیخ کبیر) – آرامگاه شیخ روزبهان – آرامگاه شاه شجاع – آرامگاه شاه داعی الله – آرامگاه سیبویه – آرامگاه باباکوهی – آرامگاه وصاف – آرامگاه آبش خاتون – آرامگاه مرتاض علی – آرامگاه مادر نادرشاه

بناها

دروازه قرآن – گهواره دید – چاه مرتاض علی – چاه قلعه بندر(فهندژ) – تخت ضرابی – قصرابونصر – تکیه چهل تنان – تکیه هفت تنان – عمارت کلاه فرنگی – قلعه کریم خانی – ارگ کریم خانی – حمام وکیل – آب انبارهای وکیل – خانه نصیرالملک – خانه زینت الملوک – نارنجستان قوام – عمارت دیوانخانه – عمارت باغ ایلخانی – عمارت باغ نشاط

بازارها

بازار وکیل – بازار مسگرها – بازار حاجی – سرای مشیر – بازار شاهچراغ – بازار بزرگ – ساختمان ستاره

مدارس

مدرسه خان – مدرسه آقاباباخان – مدرسه محمودیه – مدرسه منصوریه – مدرسه حکیم – مدرسه مقیمیه – مدرسه قوام

-  مدرسه ایلخانی - مدرسه تربیت نسوان -    مدرسه نظامیه (سید علاءالدین)

مساجد

مسجد جامع عتیق – مسجد وکیل – مسجد مشیر – مسجد نصیرالملک – مسجد نو (اتابکی – شهدا) مسجد آدینه خان - مسجد آقا باباخان - مسجد بغدادی ها - مسجد حاج نظام -مسجد سیاوشان - مسجد علمدار - مسجد مولا - مسجد جامع شهرک سعدی

موزه ها

موزه تاریخ طبیعی دانشگاه شیراز – موزه شاهچراغ – موزه هفت تنان – موزه پارس – موزه عفیف اباد – موزه نارنجستان قوام

باغ ها

باغ ارم - باغ گلشن (عفیف‌آباد)- باغ دلگشا - نارنجستان قوام - باغ جهان‌نما - باغ جنت - هفت‌تنان - باغ مینو - باغ تخت -باغ درکی - باغ ملی- باغ نو - باغ بعثت- باغ رحمت‌آباد - باغ شاپوری - باغ ابوالفتح‌خانی - باغ سالاری - باغ نظام‌الدوله (باغ صاحب‌اختیار) - باغ صفا (باغ میرزا آقاخان)- باغ شیخ - سعدیه - حافظیه - باغ فتح‌آباد - باغ کفشگیر - باغ گلخانه - باغ پادشاه‌کچل - باغ شاه - باغ اقبال‌آباد - باغ نصریه - باغ منشی‌باشی - باغ اتابک (باغ فیروزی) - باغ خلدبرین - باغ صاحب‌دیوان (باغ بهجت‌آباد) - باغ حبیب‌آباد - باغ پودنک - باغ‌های قصردشت - باغ صمدآقا - باغ ناری - باغ زکی‌خان- باغ منصورآباد - باغ رشک بهشت - باغ بهشت (صبوح‌آباد شرقی) - باغ صبوح‌آباد شمالی - باغ بالیوز - باغ زعفرانی - باغ کشمیری- باغ عضدالدوله- باغ عطاالدوله - باغ خندق - باغ فردوس - باغ بیگلربیگی (باغ کلانتری)-  باغ قلعه شاهزاده‌بیگم - باغ طغی - باغ قتلغ - باغ کیفی - باغ مجد رومی - باغ نشاط (باغ میرزا نعیم) - باغ نو مشیری - باغ میرزا محمدرضا - باغ خلیلی - باغ مینوی سالار - باغ وحش پیر بناب - باغ ایلخانی - باغ نوایی (شیخی) - باغ سلطان‌آباد - باغ سنقری - باغ نظر (باغ حکومتی) - باغ نوابی

کلیساها

کلیسای شمعون غیور – کلیسای ارامنه - کلیسای جهانگردی

گردشگاههای ورزشی و تفریحی

کوه بمو – کوه دراک – پارک آزادی – فلکه ساعت – کوهپایه – پارک قلعه بندر- آبشار کوه مره سرخی – چشمه جوشک – دریاچه مهارلو – سبزپوشان – پیربناب – گردشگاه چاه مسگی – گردشگاه هفت برم – باغ وحش – گردشگاه آتشکده –

چشمه ها

چشمه رچی – چشمه خارگان، چشمه آب تلخون، چشمه بید، چشمه حوض آب سعدی، چشمه آب خان

رودخانه ها

رودخانه خشک – رودخانه کر – رودخانه شش پیر – رودخانه قره آغاج – رودخانه هله – رودخانه دالکی – رودخانه موند مند – رودخانه سرخون

راهها

شیراز – فسا به طول 168 کیلومتر ، شیراز – استهبان به طول 191 کیلومتر، شیراز – بوشهر به طول 225 کیلومتر و شیراز – اردکان به طول 95 کیلومتر - شیراز مرودشت به طول  کیلومتر

دریاچه ها

دریاچه پریشان – دریاچه مهارلو

تنگه ها

تنگ خانی – تنگ هرایرز – تنگ الله و اکبر – تنگ بوان - تنگه سعدی

کتابها و منابع برای شیراز پژوهی

مطالب زیر عینا از وبلاگ انتشارات تخت جمشید و قشقایی فارس گرفته شده است.

     نخستین کتابی که در میان کتاب‌های تاریخی و جغرافیای موجود، از شهر شیراز نام می‌برد مسالک و ممالک ابن خردادبه می‌باشد که در سال 232 هـ..ق. نوشته شده است.

     این کتاب یازده بار نام شیراز را به کار می‌برد و فاصله‌ی این شهر را با سایر نقاط فارس مشخص می‌کند و در مرتبه‌ی دوازدهم می‌نویسد:

     «... و شیراز از ناحیه‌ی اردشیر خوره است.» ]ص25[

      احمد‌بن‌ ابی‌یعقوب در کتاب خود البلدان در سال 290 هـ..ق. نخستین توصیف را از شهر شیراز این‌گونه ارائه می‌دهد:

     «شیراز: شهر بزرگ فارس، شهری است با شکوه و با عظمت که والیان آن‌جا منزل می‌کنند و آن را وسعتی است تا آن‌جا که در این شهر خانه‌ای نیست مگر آن‌که صاحب‌خانه را بوستانی است دارای همه‌ی میوه‌ها و گل‌ها و سبزی‌ها و هرچه در بوستان‌ها می‌باشد، و شُرب اهالی شیراز از چشمه‌هایی است که در نهرهایی جریان دارد و از کوه‌هایی می‌آید که برف بر آن‌ها می‌افتد.»]ص142[

    اما تا آن‌جا که می‌دانیم، تا قبل از سال 1327 خورشیدی که بهمن کریمی کتاب راهنمای آثار تاریخی شیراز را می‌نویسد در طول تاریخ 16 کتاب به تنهایی درباره‌ی شهر شیراز نوشته شده است که ما از این تعداد کتاب، تنها سه نسخه را در دست داریم و بقیه از بین رفته است؛ آن‌هم یکی شیرازنامه اثر زرکوب شیرازی است که در سال 740 هـ..ق. نوشته شده و بیشتر جمله‌پردازی کرده‌ و خواسته‌است اثری در نثر شبیه گلستان سعدی داشته باشد. با این حال، آن را گرامی می‌داریم.

دوّم، شدّالازار اثر معین‌الدّین جُنید شیرازی است که در سال 791 هـ .ق. درباره‌ی مزارهای شیراز به عربی نوشته است؛ و سوّم همین کتاب را پسرش عیسی‌بن‌جنید شیرازی در همان سال (791 هـ..ق.) به نام تذکره‌ی هزارمزار به فارسی ترجمه کرده است.

 دیگر، جهانِ کتاب درباره‌ی شهر شیراز خاموش است تا سال 1327خورشیدی.

 از این زمان به بعد کتاب‌های زیر درباره‌ی شیراز منتشر شده است:

1ـ‌ هزار مزار، معین‌الدین جنید شیرازی،1320(ترجمه‌ی شدالازار).

2ـ‌ راهنمای آثار تاریخی شیراز، بهمن کریمی، 1327(چاپ دوّم 1344).

3ـ‌ شدالازار، معین‌الدین جنید شیرازی، 1328(چاپ دوّم1366).

4ـ‌ شیراز امروز، محمد مدرس صادقی،1331.

5ـ‌ شهر شیراز یا خال رخ هفت کشور، علی‌نقی بهروزی،[1][1]1344.

6ـ‌ شیراز شهر گل و بلبل، شهر سعدی و حافظ، علی سامی، 1327(چاپ دوّم 1347).

7ـ‌ شیراز در گذشته و حال، حسن امداد، 1339.

8ـ‌ قدیمی‌ترین مسجد شیراز(جامع عتیق شیراز)، علی‌نقی ‌بهروزی1340(چ2. 1354)

9ـ‌ دارالعلم شیراز، صدرالدین محلاتی، 1341.

10ـ‌ شیراز مهد شعر و عرفان، الف. ج. آربری، ترجمه‌ی منوچهر کاشف، 1346.

11ـ بزرگان شیراز، رحمت‌اله مهراز، 1348.

12ـ بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه‌ی شیراز، علی‌نقی ‌بهروزی، 1349.

13ـ بررسی صنعت خاتم سازی در شیراز، فروهر نورماه، 1349.

14ـ شیراز نامه، زرکوب شیرازی، 1350.

15ـ مسجد سلطانی وکیل، علی‌نقی بهروزی،1350.

16ـ شیراز، علی سامی،1350(به زبان انگلیسی، ترجمه‌ی کتاب شیراز چاپ 1347)

17ـ مسجد عتیق شیراز، دونالد ویلبر، 1351.

18ـ تاریخ بافت قدیمی شیراز، کرامت‌اله افسر، 1353.

19ـ قالی بولوردی، سیروس پرهام، 1353.

20ـ گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، صادق همایونی، 1353.

21ـ حسینیه‌ی مشیر، صادق همایونی، 1355(چ2، بی‌تا).

22ـ شعر شهر، بیژن سمندر، 1356(شعر به لهجه و واژه‌های شیرازی).

23ـ شعر شیراز، بیژن سمندر 1356.

24ـ خوشا شیراز، ابراهیم صهبا، چ2، 1357(مجموعه‌ی شعر درباره‌ی شیراز)

25ـ شیراز شهر جاویدان، علی سامی،1363[2][2].

26ـ تذکره‌ی هزار مزار، عیسی‌بن جنید شیرازی، 1364[3][3].