فرهنگ لغات میگونی(د - ذ)

حرف (د)

دِ (de): از اصواتی که به حالت عصبانیت در جواب بعضی اخبارها گفته می شود.

داد بَزوئَن (dad bazuan): داد زدن

داد بَکِشیئَن (dad bakesian): داد کشیدن

داد و بیداد هاکُردَن (dad o bidad hakordan): داد و بیداد کردن

دار (dar): درخت

دار بَزوئَن (dar bazuan): درخت کاشتن، اعدام کردن

دار بِکاشتَن (dar bekastan): درخت کاشتن

دار کُتِنَک (dar kotenak): دارکوب

داریَه (daryah): دایره ای که در جشنها با انگشتان دست می نوازند.

داریَه بَزوئَن (daryah bazuan): دایره زدن

داز ( daz): داس

دازَگ (dazag): وسیله ای مشابه و کوچکتر از داس با تیغه اره ای که با آن سرشاخه های درختان را هرس می کنند.

داش (das): داداش

داغ بَدیئَن (day badian): داغ دیدن

داغ بَزوئَن (day bazuan): داغ زدن

داغ کُردَن (day kordan): داغ کردن

داغ بَویئَن (day bavian): داغ شدن

داغُن (dayon): داغون، متلاشی

دال (dal): عقاب

دالون (dalun): راهروی سر پوشیده

دالّیک (dallik): دالی، لفظ ناگهانی ظاهر شدن جلوی کودکان

دامون (damun): دامن

دامون گیر بَویئَن (damun gir bavian): دامن گیر شدن

داهرَه (dahrah): دستگاه علف خرد کنی است. دستگاهی به طول تقریبی یک متر که شامل تیغه مثل تیغه داس ولی مانند اره دندانه دار و تخته ای که در یک سر آن تیغه را نصب کرده اند. فری روی تخته می نشیند و دسته دسته علفها را روی تیغه کشیده و خرد می کند.

دایِرَه (dayerah): دایره

دایِم (dayem): دائم، همیشه

دایَه (dayah): دایه

دَبَّه (dabbah): دبه

دَ بَّه دیرگائوردَن (dabbah dirga urdan): دبه کردن

دَ بَّه کُردَن (dabbah kordan): دبه کردن

دِ پات (depat): ریخت و پاش، درهم برهم

دِ پاتَن (depatan): پاشیدن

دِ پاجیئََن (depajian): پاشیدن

دِ پاشیئَن (depasian): پاشیدن

دِ پاشتَه (depastah): پاشیده

دَپیت (dapit): پوشیده

دَپیتَن (dapitan): پوشاندن

دَپیجِش (dapijes): بپوشانش

دَپیجَم (dapijam): بپوشانم

دِتَر (detar): دختر

دِتََر خوندَه (detar xondah): دختر خوانده

دِتَرونَه (detarunah): دخترانه

دِج (dej ): زمین سنگی بسیار سفت و سخت

دُچار بَویئََن (docar bavian): دچار شدن

دُچار بَوِیَه (docar baviah): دچار شد

دُچار گِردی (docar gerdi): دچار شوی

دُچار گِردین (docar gerdin): دچار شوید

دُچارَم کُردَه (docaram kordah): دچارم کرد

دَچی (daci): چیده

دَچین (dacin): بچین

دَچینَم (dacinam): بچینم

دَچیَه (daciah): چیده

دَخل (daxl): سود، بهره

دَخِل نِداشتَن (daxel nedastan): دخالت نداشتن

دَخمَه (daxmah): گور، جای تنگ و تاریک

دَخوس (daxus): واژه ای برای خوابانیدن سگ

دَخیل دَوِستَن (daxil davestan): دخیل بستن

دَخیل هِدائَن (daxil heda an): دخیل دادن

دَدَر (dadar): خارج از خانه به زبان کودکانه

دَدَری (dadari): بچه ای که مدام بهانه رفتن به بیرون از خانه را می گیرد، کنایه از زن هرزه

دِرازا (deraza): بلند

دِراز بَکِشیئَن (deraz baxesian): دراز کشیدن

دِراز بَویئَن (deraz bavian): دراز شدن

دِرازعلی (deraz ali): کنایه از قد بلند و بی قواره

دِراز کُردَن (deraz kordan): دراز کردن

دِراز کَش (deraz kes): دراز کش

دِراز کَش بَویئَن (deraz kes bavian): دراز کشیده شدن، روبه موت شدن، از حال رفتن

دِراز موردوک (deraz morduk): نام محلی در میگون

دِرازی (derazi): درازا، طول، بلندی

دَراُوردَن (dar urdan): بیرون آوردن

دَراومَد (dar umad): درآمد

دَراِینَه (dar eynah): در حال آمدن است.

دَربَچَه (dar bacah): دریچه، پنجره

دَر بَزوئَن (dar bazuan): در زدن

دَربون (darbun): دربان

دَرِجَه (darejah): درجه

دِرَخشُن (deraxson): درخشان

دَرِخُنَه واز (dareh xoneh vaz): کنایه از میهمان نواز

دَرد بَکُردَن (dard bakordan): درد کردن

دَرد بَکِشیئَن (dard bakesian): درد کشیدن

درد بَیتَن (dard baytan): درد گرفتن

دَرد بیموئَن (dard bimuan): درد آمدن

دَر دَوِس (dar daves): زنی که دیگر بچه دار نمی شود، برای توهین به کار می رود و به معنای اجاق کور، در بسته است.

دَرِ دَوِس (dare daves): در بسته

دُردونَه (dordunah): دردانه

دَررو (dar ro): راه خروج

دَرز بَکُردَن (darz bakordan): درز کردن

دَرز بَیتَن (darz baytan): درز گرفتن(دوختن شکافتگیهای پارچه)، پر کردن شکافها

دَرزِن ( darzen): سوزن

دَرز وا کُردَه (darz va kordan): شکاف برداشت

دَرز و دورز (darz o durz): شکاف یا شکافتگیهای کوچک و درشت

دُرُس بَویئَن (doros bavian): درست شدن

دُرُستَه، دُرُسَه (dorostah): تمام و کامل

دُرُس کُردَن (doros kordan): درست کردن

دَرس هایتَن (dars haytan): درس گرفتن

دَرس هِدائَن (dars heda an): درس دادن

دُرُشگَه (dorosgah): درشکِه

دَرشونَه (dar sonah): در حال رفتن است.

دَرشیئَن (darsian): در رفتن، فرار کردن، به آخر کرت رسیدن آب

دَرکَتَن (darkatan): در افتادن

دَر کُردَن (darkordan): در کردن، تیر انداختن، بیرون کردن

دَرِ کونی بَزوئَن (darekuni bazuan): ضربه زدن با لگد و دست و چوب و یا نظایر آن به پشت کسی

دِرگا، دیرگا (derga): بیرون از خانه

دِرگا بوردَن (derga burdan): بیرون رفتن

دِرگا بیموئَن (derga bimuan): از خانه بیرون آمدن

دِرگا شیئَن (derga sian): بیرون رفتن

دِرگا کُردَن (derga kordan): بیرون کردن

دَرمون (darmun): درمان

دَرموندَن (darmundan): درماندن

دَرموندَه (darmundah): درمانده

دَرِمَه (daremah): هستم

دَرَه (darah): هست

دَرَه (darah): دره

دَری (dari): هستی؟

دَرَندَشت (darandast): جای پهناور و وسیع

دَرَندَه (darandah): درنده

دَرَنگ دوُرونگ (darang durang): سرو صدا

دَرهَم وَرهَم (darham varham): ریخت و پاش، درهم برهم

دَروازَه (darvazah): دروازه

دَروازه بون (darvazah bun): نگهبان دروازه، دروازه بان

دُروجِن (dorujen): دروغگو

دِرَوش (deravs): درفش

دُرو نوُ (doru nu): دروغ نگو

دَریاچَه (daryacah): دریاچه کوچک مصنوعی که در کنار جاده گرزطول قرار داشته و امروزه برای ساخت و ساز مورد بهره برداری شده است.

دَریاه (daryah): دریا

دَریجَه (darijah): درجه

دَریچَه (daricah): دریچه، پنجره

دَریدَه (daridah): دریده، بی شرم

دَزوئَن (dazuan): با فشار چیزی را درون کیسه ای قرار دادن تا بیشتر جا بگیرد.

دَس (das): دست

دَسِّ آخر (dass axar): آخر کار

دَس اِنداز (das endaz): دست انداز، ناهموار

دَسِّ بال (dasse bal): دست و پا

دَسِّ بالا (dasse bala): حداکثر

دَسِّ بالا بَیتَن (dasse bala baytan): حد بالا گرفتن

دَسِّ بالا کُردَن (dasse bala kordan): دست را بالا گرفتن، اقدام به کاری کردن

دَسِّ به او (dasse be u): دست به آب، کنایه از دستشویی رفتن

دَس بِجُنبوندَن (das bejombundan): دست جنباندن، سرعت عمل نشان دادن

دَس بِدائَن (das beda an): دست دادن، میسر شدن

دَس بِدِه (das bedeh): بخشنده

دَسِّ بر قِضا (dasse bar yeza): از قضا، اتفاقاً

دَس بَزوئَن (das bazuan): دست زدن

دَس بَزوئَه (das bazuah): دست زده

دَس بَکِشیئََن (das bakesian): دست کشیدن

دَس بِمالیئَن (das bemalian): دست مالیدن

دَس به دُهُن (das be dohon): دست به دهان (بستگی دارد چگونه بیان شود. اگر بگوییم "دَستِش به دُهُنِش رَسنَه" منظور غنی است.

دَس به یَخِه بَویئَن (das be yaxeh bavian): دست به یقه شدن

دَس به یکی بَویئَن (das be yeki bavian): همدست شدن، متحد شدن

دَس بَیتَن (das baytan): دست کشیدن

دَس بینگوئَن (das binguan): دست انداختن

دَس تَنگ (das tang): فقیر

دَس چین (das cin): دست چین، میوه چیدن با دست و با دقت از درخت که هیچگونه لکی ایجاد نشود.

دَسِّ خَط (das xat): دستخط، نامه

دَس دِرازی (das derazi): تجاوز

دَس دَس کُردَن (das das kordan): تعلل کردن

دَسرِسی (dasresi): توانایی و امکان، دسترسی

دَسَّک (dassak): دفتری که صورت حسابها در آن نوشته شود.

دَسَّک (dassak): چوب کوچکی که به وسیله آن چیزی را برداشتن

دَس کَج (das kaj): دزد

دَسَّک و دُنبَک (dassak o donbak): بند و بساط

دَسَّک و دُنبَک خار کُردَن (dassak o donbak xar kordan): بهانه تراشیدن

دَسِّ کَم (das kam): حداقل

دَسِّ کَم بَیتَن (dasse kam baytan): دست کم گرفتن

دَسگیرَه (dasgirah): دستگیره

دَسمایَه (dasmayah): دستمایه، سرمایه اولیه

دَس نِماز (dasnemaz): دست نماز، وضو

دَسَّه (dassah): گروه، دسته ابزار مانند بیل و کلنگ

دَسِّه بَندی (dasseh bandi): رده بندی

دَسِّه راه بینگوئَن (dasseh rah binguan): دسته راه انداختن

دَسّ و دِل واز (das o del vaz): دست و دل باز

دَسّور بِدائَن (dassor beda an): دستور دادن

دَسّور هائیتَن (dassor hayitan): دستور گرفتن

دَسّی (dassi): آنچه با دست بتوان گرفت مثل چراغ دستی و مرغی که با دست بتوان گرفت، اهلی

دَسّی دَسّی (dassi dassi): به عمد

دِسمالَک (desmalak): دستمال

دُشنوم (dosnum): دشنام

دُعا بَخونِستَن (doa baxunestan): دعا خواندن

دُعا بَکُردَن (doa bakordan): دعا کردن

دُعایی (doayi): فردی که به بیماری روحی و روانی مبتلا شده است.

دُعایی بَویئَن (doayi bavian): دعایی شدن، فردی که دچار بیماری روحی و روانی شده و احتیاج به دعا نویس دارد.

دَعوا بَکُردَن (doa bakordan): دعوا کردن

دَعوایی (davayi): آدم شرور

دَعوَت(دَعوَد) هاکُردَن (davat hakordan): دعوت کردن

دَغَل (dayal): نادرست و فریبکار

دَغَل وازی (dayal vazi): دغل بازی، حقه بازی

دِق بَکُردَن (dey bakordan): دق کردند

دُقُزی (doyozi): دختر دایی

دَقیقَه (dayiya): دقیقه

دِکاشت (dekast): کاشته شده

دِکاشتَن (dekastan): کاشتن

دِکاشتَه (dekastah): کاشته

دَکِت (daket): افتاده، مریض

دَکُتِن (dakkoten): بکوب

دَکُتِندی (dakkotendi): می کوبی

دَکُتِنَم (dakkotenam): بکوبم

دَکُتِنائَن (dakkotena an): کوبیدن

دَکِشی یَن (dakesian): مهره و دانه تسبیح و نظایر آن را به بخ کشیدن

دُکون (dokun): وکان

دَگ (dag): لب

دَگِ دُهُن (dage dohon): دهان و لب و دندان

دُگمَه (dogmah): تکمه

دَگَه (dagah): لا، داخل شکاف

دَگَه دوجَه (dagah dujah): سوراخ و شکاف ناپیدا

دَل (dal): شکم پرست، گوسفند حیوانی که به واسطه تربیت و دادن غذا به صاحبش خو گرفته و به دنبالش می رود.

دلّاک (dallak): سلمانی، آرایشگر(در گذشته به کسی که کشیدن دندان، ختنه بچه ها و آرایش مردانه را در محل انجام می داد دلاک می گفتند.)

دِل باخواهی (del baxahi): آزادی در انجام کاری بدون مشورت

دِل بِدائَن (del beda an): دل دادن، توجه کردن

دِل بَزوئَن (del bazuan): دلزدگی

دِل بَزوئَه (del bazuah): دلزده

دِل بَسوتَن (del basutan): دلسوختن

دِل بَسوزوندَن (del basuzundan): دلسوزی کردن

دِل بَکِندَن (del bakendan): دل کندن

دِل بِه هَم بَخوردَن (del be ham baxordan): دل آشوب شدن

دِل پیچَه (del picah): دل پیچه

دِلتَنگی هاکُردَن (deltangi hakordan): دلتنگی کردن

دِلخوشَک (delxosak): دلخوشی بی دوام

دِل خوش کُنَک (del xos konak): آنچه مایه دلخوشی شود.

دِلِ دَرد (dele dard): دل درد

دِل دِل کُردَن (del del kordan): تردید داشتن

دَل دَلی (dal dali): دلگی

دِل دَوِستَن (del davestan): دل بستن

دِل زندَه (del zendah): زنده دل

دِل سیاه (del siah): بی رحم

دِل سیر (del sir): بی رغبت

دِلشورَه (delsurah): دلشوره

دِل ضعفَه (delzaefah): دل ضعفه، گرسنگی

دِل غَشه (delyasah): دل غشه

دِل گَتَه (del gatah): خونسرد، بی خیال، در گذشت و ایثارحساسیت نشان ندادن

دَلِگی (dalegi): دلگی

دَلَمَه (dalamah): لخته شدن خون یا شیر

دَلِمَه بَویئَن (dalemah bavian): لخته شدن

دِل ناگُرون (del nagurun): دل نگران

دِلواز (delvaz): دلباز

دِل و دُماغ (del o domay): دل و دماغ، شور و اشتیاق

دَلَه (dalah): شکمو

دِل هِدائَن (del heda an): دل دادن

دَلِه دُز (daleh doz): دزدی که به چیزهای کم و ناچیز قناعت کند.

دِلِه دَوِستَن (deleh davestan): مغز دار شدن گردوی تازه

دِلهُرَه (delhorah): دلهره

دَلیر (dalir): دلیر

دَلیل بیاردَن (dalil biardan): دلیل آوردن

دِماس (demas): چسبیده

دِماساندَن (demasandan): چسباندن

دِماسی یَن (demasiyan): چسبیدن، با دست گرفتن

دُماغ (domay): بینی

دُماغ بیتَن (domay baytan): دماغ گرفتن

دِمال (demal): عقب

دِمال کَتَن (demal katan): عقب افتادن

دِمالایی (demalayi): عقبی

دِمال هاکُردَن (demal hakordan): با تهدید کسی را دنبال کردن

دِمالَه (demalah): دنباله

دِمالَه دار (demalah dar): دنباله دار

دُمب (domb): دم

دُمبال (dombal): عقب، پشت سر

دُمبالِه دار (dombaleh dar): دنباله دار

دَم بِدائَن (dam beda an): استراحت دادن به حیوانات

دُمبَک (dombak): تنبک

دَم بَکِشیئَن (dam bakesian): دم کشیدن

دُمبَل (dombal): دمل

دُمبُلیچَه (dombolicah): برآمدگی انتهای دنبه گوسفند

دُمبَه (dombah): دنبه

دَم بَیتَن (dam baytan): دم گرفتن هنگام نوحه سرایی

دَمپُختَک (dampoxtak): دمی

دَمریز (damriz): پیوسته و پشت سرهم

دَم کُردَن (dam kordan): دم کردن

دَمکُنَک (damkonak): دَمکُنی

دَم نَظَر بَیتَن (dam nazar baytan): زیر نظر داشتن

دَم و دود (dam o dud): کنایه از پخت و پز

دَمیج (damij): لگد کن، به کنایه ادرار کردن هم می گویند.

دَنایَن (danayan): گذاشتن، نهادن

دَندَه (dandah): دنده

دَندون (dandun): دندان

دَندون بَزوئَن (dandun bazuan): از سرما لرزیدن

دَندون بِشمارَک (dandun besmarak): مارمولک

دَندون قُروچَک (dandun yorucak): دندان به هم ساییدن، دندان قروچه

دَندون گِرد (dandun gerd): حریص

دَندون گیر (dandun gir): دندان گیر

دَندونَه (dandunah): دندانه

دُنیا دیدَه (donya didah): دنیا دیده

دُنگ (dong): دانگ

دُهُن (dohon): دهان

دُهُن بین (dohon bin): دهان بین

دُهُن پُر کُن (dohon por kon): حرفهای قلمبه سلمبه

دُهُن لَق (dohon lay): دهن لق

دُهُن ویارَه (dohon viarah): خمیازه

دَهَه (dahah): دهه

دِوا (deva): دارو، سم

دِوا بَزوئَن (deva bazuan): مالیدن دارو بر زخم، سم پاشی کردن

دوآج ( duaj): لحاف، روانداز

دِوا دَرمون (deva darmun): معالجه

دُوارَه (dovarah): دوباره

دو بامبی(بامی) (do bambi): با دو دست بر سر کسی زدن

دو بِدائَن (du beda an): دواندن

دو بَزوئَن (du bazuan): دویدن

دو به هم بَزوئَن (do be hambazzoan): فتنه انگیختن

دو به هَم زَن (do be hamzan): فتنه انگیز

دوج پِلَک (duj pelak ): پل چوبی روی نهرهای کوچک

دو جورَه (do jurah): دو نوعی، دو گونه

دود بَزوئَن (dud bazuan): دود زدن

دود بَیتَن (dud baytan): دود گرفتن

دو دِلَه (do delah): دو دل

دودَه (dudah): دوده

دودی (dudi): معتاد به دود

دو راهَه (dorahah): دوراهه

دور بَریتَن (dur baritan): دور ریختن

دور بَزوئَن (dur bazuan): دور زدن

دور بَگِرِستَن (dur bagerestan): دور زدن، فدایی شدن

دور بَویئَن (dur bavian): دور شدن

دور بَیتَن (dur baytan): دور برداشتن

دور نِما (dur nema): دور نما

دور هاکُردَن (dur hakordan): دور کردن، محاصره کردن

دورو بوتَن (duru butan): دروغ گفتن

دور و دِراز (dur o deraz): طولانی

دور و وَر (dur o var): اطراف

دورَه (durah): دوره، زمانه، پیرامون

دوره کُردَن (durah kordan): دوره کردن، تکرار درس

دوره گَرد (dureh gard): دوره گرد، کولی

دوری (duri): بشقاب

دوری کُردَن (duri kordan): دوری کردن

دَوِستَن (davestan): بستن

دَوِستَه (davestah): بسته

دو سَرَه (dosarah): دو سره

دوشا (dusa): شیرده

دو شاخَه (dosaxah): چوب دارای دوشاخه

دوشَک (dusak): تشک

دوش گیتَن (dus gitan): به دوش گرفتن

دوشمبَه (dosambah): دوشنبه

دولا و راست بَویئَن (dola o rast bavian): تعظیم کردن، کنایه از چاپلوسی

دَوُم (davum): دوام

دَوُم بیاردَن (davum biardan): دوام آوردن

دون (dun): دانه، پلوی کم آب با دانه های نرم نشده

دون بَویئَن (dun bavian): دانه شدن

دَوِندِگی (davendegi): دوندگی

دون کُردَن (dun kordan): دانه دانه کردن

دونَه (dunah): دانه، تخم گیاهان، عدد

دونَه دونََه (dunah dunah): دانه دانه

دیاری (diari): فضایی که در دید قرار دارد.

دیب (dib): دیو

دید بَزوئَن (did bazuan): تخمین زدن چیزی مانند مقدار میوه یک باغ، برآورد کردن

دید و وازدید (did o vazdid): دیدو بازدید

دیدَه (didah): دیده

دیر (dir): دور، طولانی

دیر بَویئَن (dir bavian): دیر شدن، طولانی شدن

دیر پَزا (dir paza): دیر پز

دیر رَس (dir ras): میوه ای که به موقع نرسد

دیرِ شِر (dire ser): فاصله دور

دیر کُردَن (dir kordan): دیر کردن

دیرگا (dirga): بیرون از خانه

دیرگا بیموئَن (dirge bimuan): بیرون آمدن

دیروَخت (dirvaxt): دیر هنگام

دیزی یَک (diziyak): دیزی کوچک

دیفار (difar): دیوار

دیم (dim): صورت، طرف، سمت

دیمارو (dimaru): دمرو، سروته

دیمارو بَویئَن (dimaru bavian): دمرو شدن

دیمارو کُردَن (dimaru kordan): دمرو کردن

دیم بِدائَن (dim beda an): برگرداندن ظرفی روی زمین به طوری که محتویات آن بریزد.

دیم کَتَن (dim katan): افتادن

دیوونتِه بَکُنِه(بَکُرد) (divunteh bakoneh): نفرینی به معنای آنکه خداوند حکومت و دولتت را بر اندازد.

دیوونَه (divunah): دیوانه

دیَه (diah): دیگر، دوباره

دیَه (diah): دیه

دَییتَن (dapitan): باریدن

---------------------

حرف (ذ)

ذَخیرَه (zaxirah): ذخیره

ذَخیرَه کُردَن (zaxirah kordan): ذخیره کردن

ذَرع (ذَر) کُردَن (zare kordan): اندازه گرفتن طول چیزی

ذَرَّه (zarrah): ذره

ذِلَّه (zellah): عاجز

ذِلِّه بَویئَن (zelleh bavian): عاجز شدن

ذِلِّه کُردَن (zelleh kordan): عاجز شدن

ذوق (zuy): ذوق

ذوق بَکُردَن (zuy bakordan): ذوق کردن

ذوق بَوه بَیی (zuy baveh bayni): ذوق زده شدی

ذوق زَدَه (zuy zadah): ذوق زده

والله علیم حکیم

سعید فهندژی سعدی

بدون ذکر منبع شرعاً جایز نیست