مسجد جامع عتیق و مسجد وکیل شیراز

۱ – مسجد جامع عتیق (صفاریان) 

مسجد جامع عتیق در ظلع شرقی صحن شاهچراغ(ع) قرار دارد.این مسجد از کهن ترین مسجد شیرازبوده و به نامهای عتیق، جمعه، آدینه و جامع نیز معروف است.بنای اولیه این مسجد توسط عمرولیث صفاری پس از لشکر کشی در سال 276 (ه ق) به شیراز، به شکرانه پیروزی و تصرف این شهر در سال 281(ه ق) کار ساخت آن به اتمام رسیده است.زلزله های مکرر و مخرب شیراز بنای اولیه را تقریبا از میان برد. تجدید بنای این مسجد در زمان صفویه انجام گرفت. 

ساختمان مسجد جامع عتیق که اولین هسته تاریخی شهر شیراز است، بنایی بلند و مجلل با حجره ها و شبستانهای زیادی که کاشی کاریهای سقف معروف به طاق مروارید آن از زیبایی خاصی برخوردار است.این مسجد دارای چندین حجره و شبستان بوده که برخی قسمتهای آن دو طبقه و 6 درب ورودی و خروجی می باشد.یک درب در ظلع شمالی ، یک درب در ظلع جنوبی، دو درب در ظلع غربی ودو درب در ظلع شرقی قرار دارد.در دو طرف شیستان دو طبقه وجود دارد که سقف آن از آجر و در انتهای آن نیز، محرابی کاشی کاری شده قرار دارد.سقف این محراب با کاشی لاجوردی کاشی کاری و دو طرف محراب نیز سنگ کاری شده است.در کنار این محراب، تاریخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ حکاری شده است. درب ورودی ظلع شمالی به دوازده امام معروف است و کتیبه ای بر فراز آن قرار دارد که در دوره صفوی و در سال 1031(ه ق) به خط علی جوهری نگاشته شده که در آن تاریخ مرمت مسجد را در سال مذکور بیان می نماید.در قسمت شرقی این مسجد ده طاق نما وجود دارد و در پشت آنها نیز شبستان کوچکی قرار دارد.در گذشته صحن مسجد با سنگهای مرمر مفروش و در دالانهای آن سنگابهایی وجود داشته که مردم در آنها پای خود را شسته و پس از وضو وارد مسجد می شدند.هم اکنون هم سه نمونه از این سنگاب ها در ابتدای صحن همانند نمونه پیشین آن به صورت دوازده ضلعی وجود دارد.در طی هزار سال گذشته، این مسجد چندین بار از جمله در زمان اتابکان، در زمان سلطان ابراهیم میرزا پسر شاهرخ گورکانی و همچنین در دوره صفویه و در سال 1315 شمسی به وسیله اداره حفاظت آثار باستانی تعمیر و بازسازی شده است.

۲ – مسجد وکیل (زندیه) 

این مسجد در محله درب شاهزاده، بین خیابان طالقانی ودرب ورودی بازار از سرای قالی فروشان حد فاصل حمام وکیل و بازار وکیل قرار دارد.مسجد وکیل که به نام مسجد سلطانی وکیل نیز معروف است، از شاهکارها و آثار پر ارزش دوره زندیه به شمار می رود که علاوه بر بزرگی، از ارزش و اهمیت تاریخی هم برخوردار است.این مسجد در گذشته محل برگزاری نماز جمعه بوده است.این مسجد با 11 هزار متر مربع مساحت، 8660 متر زیربنا، 120 متر طول و 80 متر عرض در سال 1187 ه.ق. توسط کریم خان زند در سال 1152(ه ش) بنا شده است. 

درب دو لنگه ورودی مسجد با ۸ متر ارتفاع و ۳ متر پهنا در هر لنگه در ضلع شمالی مسجد قرار گرفته است. و در کنار آن نیز ورودی درب بازار شمشیر گرها وجود داشته که از مساجد دو ایوانی است.ایوان شمالی آن به طاق مروارید معروف است.در طرفین ایوان چندین رواق با سقف های عرقچینی به رواق های ممتد اضلاع غربی وشرقی متصل می شوند.شبستان این مسجد دارای 48 ستون سنگی یکپارچه با حجاریهای مارپیچ وسقف ضربی منحصر به فرد و منبری 14 پله از سنگ مرمر یکپارچه است که در نوع خود بی نظیر و باشکوه است.صحن و سرای آن همراه با شبستانها و رواق ها 8000 متر مربع مساحت که نزدیک به 3000 متر آن شبستان و رواق ها و 5000 متر مربع آن شامل صحن و سرا می باشد.صحن مسجد به تنهایی 3600 متر مساحت داشته و با تخته سنگهای یک اندازه فرش شده و شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد. سردر ورودی و پیشانی های آن با کاشی کاری های زیبا آراسته گردیده وسقف شبستان مسجد بر روی 48 ستون از جنس سنگ مرمر خالص قرار گرفته که این ستون ها از لحاظ نقش های هلالی و دایره واری که به دورشان حجاری و کنده کاری شده در نوع خود بی نظیر است.منبر یکپارچه مرمر این مکان کمیاب است.کاشی کاری های بالای ستون ها، طاق ها و پیشانی اتاق ها با نقش و نگارهای رنگارنگ و زیبا تزیین شده اند. بر فراز سر در مسجد که به سبک بسیار هنرمندانه ای کاسی کاری و مقرنس کاری و نقاشی همراه با کتیبه ای کاشی کاری شده قرار دارد که با خط نسخ آیات قرآنی بر روی آن نگاشته شده است. در پایان نیز تاریخ ۱۳۰۶ ه ق قید گردیده است.بر فراز آن نیز در میان فضایی کاشی کاری شده کتیبه ای قرار دارد که نام فتحعلی شاه و حسین علی میرزا با خط ثلث و آب طلاکاری شده بر روی آن نگاشته شده استو اکثر این کاشی کاری ها، بر اثر زلزله از بین رفته و برخی از آنها در زمان فتحعلی شاه قاجار بازسازی شده است.قسمتی از کاشی کاری های طاق ها را نیز اداره حفاظت آثار باستانی مرمت کرده است.بعد از انقلاب هم بودجه هایی برای کف سازی و مرمت این بنا در نظر گرفته شد.